2003

УРУБИИКИ диэн сиртэн ылыллыбыт
Сыллар
1999 2000 2001 2002 — 2003 — 2004 2005 2006 2007
Уоннуу сыллар
1970-с 1980-с 1990-с — 2000-с — 2010-с 2020-с 2030-с
Үйэлэр
XX үйэ — XXI үйэ — XXII үйэ

2003 сыл.

Туох буолбута

Тохсунньу

  • Тохсунньу 6 — СӨ вице-бэрэсидьиэнин 7-ВП нүөмэрдээх дьаһала тахсыбыт: «Бар-дьоҥҥо туһалаах омук литэрэтиирэтин таһаарыы туһунан».
  • Тохсунньу 17 — СӨ «О родовой, родоплеменной кочевой общине коренных малочисленных народов Севера» сокуона ылыныллыбыт (бу сыл сэтинньи 20 күнүттэн олоххо киирбит, 2007 с. олунньу 14 уларытыллыбыт).

Олунньу

  • Олунньу 1 — «Колумбия» космическай хараабыл дэлби тэбиллибит; сэттэ киһи өлбүт.
  • Олунньу 15Ираак сэриитин утары бырачыастар аан дойду 600-тэн тахса куоратыгар буолбуттар. Бырачыастарга 8-30 мөлүйүөн киһи кыттыбыт диэн сабаҕалыыллар, онон бу демонстрация аан дойду устуоруйатыгар саамай улаханынан ааҕыллар.

Кулун тутар

  • Кулун тутар 12ВОЗ ыарахан респираторнай синдром (нууч. ТОРС — тяжелый острый респираторный синдром) диэн ааттммыт сыстыганнаах ыарыы туруутун туһунан сэрэтии таһаарбыт.
  • Джордж Буш Саддам Хусейнҥа ултумаатым туруорбут, бу күнтэн ыла сэрии саҕаламмыт диэххэ сөп. Британия, Япония, Турция уонна Австралия салалталара өйөөбүттэр, Франция, Кытай уонна Канаада утарбыттар.
  • Кулун тутар 20 — Иракка АХШ баһылыктаах коалиция сэриитэ киирбит.

Балаҕан ыйа


Алтынньы

  • Арнольд Шварценеггер талыллыбыт.
  • Алтынньы 15 — Ильхам Алиев Азербайджан аҕа баһылыга буолбут.
  • Алтынньы 15Кытай «Шэньчжоу 5» диэн бастакы пилоттаах космос аалын көтүппүт, космонавт (тайконавт) — Ян Ливэй. Инньэ гынан Кытай бэйэтэ дьону космоска таһаарар кыахтаах үһүс дойду буолбут.
  • Алтынньы 17Тайбааҥҥа Тайпэй 101 диэн 101 мэндиэмэннээх, 509,2 м үрдүктээх небоскреб тутуллубут. 2010 сыллаахха Дубайга Бурдж Халифа тутуллуор диэри Тайпэй 101 аан дойдуга саамай үрдүк дьиэ
  • Алтынньы 20 — "Слоун Улуу Эркинэ" диэн миллиард сырдык сыла усталаах галактикалар бөлөхтөрүн булбуттар. Билиҥҥи кэмҥэ бу Куйаарга ордук улахан структура.
  • Конкорд бүтэһик рейсин оҥорбут.
  • Рерихтар хартыыналарын быыстапката СӨ Комдрагметын быыстапкалыыр саалатыгар аһыллыбыт.

Сэтинньи

  • сэтинньи — Грузияҕа «розалар өрөбөлүүссүйэлэрэ» буолбут. Э. А. Шеварднадзе отставкаҕа барбыт.
  • Сэтинньи 7 — Александр Шмонов диэн силиэсэр демонстрация кэмигэр Михаил Горбачёву ытан өлөрө сатаабыт.
  • Сэтинньи 12Кытайга Shanghai Transrapid диэн магнитка дайар (маглев) пассажир пуойаһа аан дойду түргэн рекордун олохтообут — 501 км/час (311 миля/час).
  • Эдуард Шеварднадзе дуоһунаһыттан барбыт.
  • Сахабилиибанк" лиссиэнсийэтэ ууратыллыбыт.

Ахсынньы

  • Сахакредитбанк лиссиэнсийэтэ ууратыллыбыт. Дьокуускайга Ленин проспегар тутуллубут 12 этээстээх офиһын өрөспүүбүлүкэ ылбыт.
  • Дуума 4-с ыҥыырыытын быыбара буолбут.
  • Саддам Хусейн тутуллубут.

Төрөөбүттэр

Өлбүттэр

  • Иванова-Сидоркевич Ольга Петровна (23.11.1932—2003) — саха биллиилээх ырыаһыта, ырыа айааччыта.
  • Караканов Прокопий Иосифович (1936—2003)— суруналыыс, Саха Өрөспүүбүлүкэтин культуратын үтүөлээх үлэһитэ
  • От ыйын 15Гаврильева Римма Семеновна (06.05.1941—15.07.2003) — история билимин кандидата.
  • Ахсынньы 22Прокопьев Юрий Николаевич, партия уонна ил диэйэтэлэ. 1982 - 1991 сыллардаахха ССКП Саха обкомын бастакы сэкрэтээрэ.
  • Тохсунньу 6 — Олег Макаров, космонавт.
  • Тохсунньу 26 — Валерий Брумель, советский легкоатлет (прыжки в высоту), заслуженный мастер спорта.
  • Кулун тутар 9Кистенев Сергей Павлович (06.01.1949—09.03.2003) — история билимин кандидата.
  • Кулун тутар 9 — Ковлеков Семен Ипатьевич (20.09.1930—09.03.2003) - история билимин кандидата, доцент
  • Кулун тутар 10 — Марина Ладынина, киноактриса, народная артистка СССР.
  • Кулун тутар 12 — Зоран Джинджич, премьер-министр Сербии
  • Кулун тутар 21 — Гедеон (Докукин), митрополит Русской православной церкви
  • Кулун тутар 29Спиридонов Иван Григорьевич (10.02.1930—29.03.2003) — литературовед, литератураны ырытааччы, филология билимин кандидата,
  • Кулун тутар 30 — Валентин Павлов, последний премьер-министр СССР
  • Муус устар 21 — Нина Симон, джазовая вокалистка, «жрица соула»
  • Ыам ыйын 16 — Марк Хум Маккормак, основатель и президент Международной группы управления.
  • Ыам ыйын 21 — Александро де Томазо, аргентинский автоконструктор и гонщик Формулы-1 в 1957—1959 гг.
  • Ыам ыйын 27Кладкин Василий Михайлович (10.01.1931—27.05.2003) — Социалистическай Үлэ Геройа.
  • Ыам ыйын 28 — Илья Пригожин, бельгийский учёный, лауреат Нобелевской премии по химии 1977 года.
  • Бэс ыйын 3 — Тамара Храмова, финская певица русского происхождения.
  • Бэс ыйын 13 — Николай фон Крейтор, социолог, политолог, журналист.
  • От ыйын 27Лиханов Владимир Иванович — (27.07.1948—27.07.2003) — филология билимин кандидата.
  • От ыйын 3 — Юрий Щекочихин, журналист, депутат Государственной Думы.
  • От ыйын 12 — Евгений Алексеевич Торчинов (р. 1956), российский учёный-религиовед.
  • Атырдьах ыйын 4 — Антоний, митрополит Сурожский, священник, философ, проповедник.
  • Балаҕан ыйын 5 — Кир Булычёв, советский писатель-фантаст (настоящее имя Игорь Всеволодович Можейко; род. 1934).
  • Балаҕан ыйын 8 — Лени Рифеншталь, немецкий кинорежиссёр.
  • Балаҕан ыйын 25 — Сенкевич, Юрий Александрович, бессменный ведущий телепрограммы «Клуб Путешественников».
  • Алтынньы 13 — Бертрам Брокхауз, канадский физик, лауреат Нобелевской премии по физике в 1994 г. «за создание нейтронной спектроскопии» (совместно с Клиффордом Шаллом).
  • Алтынньы 26 — Элем Климов, российский кинорежиссёр.
  • Алтынньы 26 — Леонид Филатов, русский актёр, режиссёр, поэт.
  • Сэтинньи 2 — Лев Горлицкий, советский конструктор бронетехники.
  • Сэтинньи 3Иван Федосеев - Доосо — саха түмэт диэйэтэлэ, бэйиэт, прозаик, тылбаасчыт, литэрэтиирэ критигэ, ССРС суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ (1964). 1965-1992 сылларга «Хотугу сулус» уонна «Полярная звезда» сурунааллар холбоммут эрэдээксийэлэрин эппиэттиир сэкиритээрэ.
  • Расул Гамзатов, авар бэйиэтэ, суруйааччы, публицист, бэлиитикэ диэйэтэлэ.
  • Сэтинньи 24Михаил Сафронов — ветеринария билимин дуоктара, профессор. Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын чинчийэр институт дириэктэрэ (1960—1988).
  • Сэтинньи 24Сайфутдин АзизовКытай судаарыстыбаннай уонна политическай диэйэтэлэ. КНР Синьцзян-Уйгур автономнай оройуонун бастакы бэрэстээтэлэ.
  • Гейдар Алиев, Азербайджан бэрэсидьиэнэ
  • Ахсынньы 22 — Юрий Прокопьев (14.07.1932 төр.) — 1982-1991 сылларга Саха АССР-ы салайбыт ССКП Саха сиринээҕи обкуомун бастакы сэкиритээрэ, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, судаарыстыба уонна уопсастыба диэйэтэлэ, филология билимин хандьыдаата.