Кумык тыла

Кумык тыла
Ис ааттара	къумукъ тил Къумукъ‎
Дойдулар	Арассыыйа
Эрэгийиэннэр	Дагестаан, Чечня и Хотугу Осетия
Саҥарар дьон ахсааннара	426 212 чел. (2010)
Статуһа	кэбирэх[d]
Классификация
ностратическай тыллар Алтай тыллара Түүр тыллара тустаах түүр тыллара кыпчакские языки половецко-кыпчакские языки Кумык тыла
Сурук-бичик	кумыкская письменность[d], Кириллица, Латыын алпабыыта и арабское письмо[d]
Тыл кодтара
ГОСТ 7.75–97	кум 349
ISO 639-1	—
ISO 639-2	kum
ISO 639-3	kum
WALS	kuq
Atlas of the World’s Languages in Danger	1074
Ethnologue	kum
IETF	kum
Glottolog	kumy1244

Кумык тыла (бэйэлэрин тылларынан: къумукъ тил) — кумыктар тыллара. Дагестааҥҥа, Чэчиэн өрөспүүбүлүкэтин хоту өттүгэр, Хотугу Осетия Моздок оройуонугар тарҕаммыт. Түүр тылларын кыпчаак бөлөҕөр киирэр (карачай-балкаар, ногаай уо.д.а. тыллары кытта). Саҥарар дьонун ахсаана 450—500 тыһыынча киһи.

Кумык тыла — Дагестаан алта «литератууралаах тылларыттан» биирдэстэрэ. XIX үйэ саҕалыытыгар дылы кумык тыла хотугу Дагестаан лингва-франка (омуктар ыккардыларыгар туттуллар) тыла этэ.

Фонология

Кумык Аһаҕас дорҕооннор

	Инники		Кэнники
Сабыылаах	и [i]	уь [y]	ы [ɯ]	у [u]
Орто	e [e]	оь [ø]	o [o]
Аһаҕас	ә [æ]		a [a]

Кумык бүтэй дорҕооннор

		Labial	Dental	Lateral	Palatal	Velar	Uvular	Glottal
Plosive	voiceless	п [p]	т [t]			к [k]	къ [q]¹
	voiced	б [b]	д [d]			г [ɡ]	къ [q̬]²
Fricative	voiceless	ф [f]	c [s]		ш [ʃ]		x [χ]	гь [h]
	voiced	в [β]	з [z]		ж [ʒ]		гъ [ʁ]
Affricate	voiceless				ч [tʃ]
	voiced				дж [dʒ]
Nasal		м [m]	н [n]			нг [ŋ]	нг ([ɴ])
Liquid			p [r]	л [l]
Approximant					й [j]

• ¹- in the middle and at the end of words къ voiceless
• ² - at the beginning of words къ voiced

Суруга

Латыын алпабыыта (1927–1937)

Kumyk alphabet from newly introduced Latin school book (1935).

A a	B b	C c	Ç ç	D d	E e	F f	G g
Ƣ ƣ	H h	I i	J j	K k	L l	M m	N n
Ŋ ŋ	O o	Ɵ ɵ	P p	Q q	R r	S s	Ş ş
T t	U u	V v	W w	X x	Y y	Z z	Ƶ ƶ
Ь ь

Кирииллиссэ (1937 - билингнги кэмэҕэ)

А а	Б б	В в	Г г	Гъ гъ	Гь гь	Д д	Е е
Ё ё	Ж ж	З з	И и	Й й	К к	Къ къ	Л л
М м	Н н	Нг нг	О о	Оь оь	П п	Р р	С с
Т т	У у	Уь уь	Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш
Щ щ	Ъ ъ	Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

Диалектээх классификация

Кумык тылаҕа араар аныгыскы диалектар:

• Буйнак
• Хасавюрт
• Кайтаг
• Хайа иннэ
• Тер

Быһаарыылар