Боотур
Боотур — былыр сэриилэһэргэ эрэ идэтийбит дьон. Боотуру кыра оҕо эрдэһиттэн ханна эмэ кистээн иитэллэрэ. Боотур аҕыйах буолара, ол иһин кыргыс дьоно диэни анаан үөрэтэн бэлэмнииллэрэ. Кыргыс дьоно Боотур салалтатыгар киирэллэрэ. Боотурдар мэлдьи бэйэ-бэйэлэрин кытта күрэстэһэн, ким ордугун быһаарсан тахсаллара. Кинилэр күөн былдьаһыыларыгар көннөрү дьон кыттыбат этилэр. Итинник күөнтэһии түмүгэр хапсаҕай, тустуу, мас тардыһыыта сайдан тахсыбыта[1].
Иитии уонна үөрэтии
- Чинчилээһин
- Бастакы сүһүөх (оҕо сааһа)
- Тиһэх сүһүөх (эрдэҕэс оҕо)
- Боотур дуома уонна улахан киһи аатын биэрии
Боотур аата
Боотуру аатынан билиэххэ сөбө. Үксүн аат икки тылтан буолара. Аакка "бөҕө" эбэтэр "боотур" диэн тиэрминнэри сыһыараллара.
Боотуру ааттыырга сэриини кытта ситимнээх ааты биэрэллэрэ. Иҥэрчэ (Таатта) — иҥиир саптан оҥоһуллубут ох саа кирсэ; Болотой (Хаҥалас) — болоттон тахсар; Хадаар (Боотур Уус) — өһөс, кирдиэх, кэчэс майгылаах; Уордаах (Байаҕантай) — суостаах, дьулааннаах[1].
Сэрии сиэрэ
Кыргыһыы иннинэ боотур Илбис Кыыһыытыттан сэрии имэҥин көрдөһөрө. Анаммыт сиргэ кэлэн утарылаһар өрүттэр алгыс ылаллара[1][2].
Хааннаах дапсы — кыргыһыы иннинэ киһи хаанын Илбис Кыыһыгар биэриитэ. "Быдьар" киһини өлөрөллөрө уонна кини сүрэҕин оххо тиһэллэрэ. Ол оҕу халлааҥҥа ытар иннинэ алгыһы ыллыыллара[1].
Үһүйээн быһыытынан, Бүлүү боотурдары кыргыһыы иннинэ бөрөлүү улуйуллара уонна суордуу хаһытыыллара. Илбис Кыыһа уонна Оһол Уола итэҕэл уонна олоҥхо өйдөбүлүнэн суор буолан кэлэллэрэ. Онон, боотурдар кыргыс таҥаралартан көмө ылаары бу сиэри тутаһаллара[2].
Сэрии сэбэ
Боотур сэрии сэбэ[1]:
Туһаныллыбыт сирдэр
- И.Н.Тарабукин «Хотун Төҥүлү тула». Дьокуускай. Сайдам. 2007 с.
Быһаарыылар
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Национальная Библиотека Республики Саха (Якутия) Васильев, Федор Федорович. Военное дело якутов/ Под ред. Д.Г. Савинова ; Худож. В.Р. Андросов. - Якутск : Бичик, 1995. - 224 с. : с ил.
- ↑ 2,0 2,1 А. П. Решетникова Олоҥхо уонна төрүт култуура: сиэр-туом, ырыа- тойук алтыһыылара / А. П. Решетникова ; [авт. предисл. Р. И. Бравина] ; Саха Респ. үөрэҕириитин министиэристибэтэ, Саха сирин норуоттарын музыкатын уонна фольклорун музейа. - Дьокуускай : РИО медиа-холдинга, 2016. - 279.