Саҥа дьыл 2025
Саҥа дьыл 2025 | |
---|---|
![]() | |
Атыннык | Саҥа дьыллааҕы каникуллар |
Суолтата | Саҥа сыллааҕы кэм саҕаланыыта |
Олохтоммут | 20 (30) Ахсынньы 1699 (Пётр I ыраахтааҕы ыйааҕынан)[1] |
Бэлиэтэнэр |
![]() |
Күнэ | 2025 |
Сиэрдэр | Саҥа дьыллааҕы уонна ороһуоспа дьаарбаҥкалара, куораттары уонна дьиэлэри киэргэтии, харыйалары киэргэтии |
Ситимнээх | Канун Нового года, Эргэ Саҥа дьыл |
Саҥа дьыл 2025 — халандаар сүрүн бырааһынньыктарыттан биирдэстэрэ, 2024 сыллаахха ахсынньы 31 күнүттэн 2025 сыллаахха тохсунньу 1 күнүгэр диэри буолар.
Үгүс дойдулар Саҥа дьылы тохсунньу 1 күнүгэр, григориан халандаарынан сыл бастакы күнүгэр бэлиэтииллэр. Аан дойду үгүс дойдуларыгар омук үгэһинэн Саҥа дьылы атын күннэргэ бэлиэтииллэр. Ол эрээри олохтоохторугар тохсунньу бастакы күнэ өрөбүл күн.
Устуоруйа
Саҥа дьылы ахсынньы 31 күнүттэн тохсунньу 1 күнүгэр диэри түүн көрсөр үгэс Арассыыйаҕа 1699 сыллаахха Петр I саҥа хронология систиэмэтин киллэрии уонна Саҥа дьылы бэлиэтиир туһунан икки ыйаах таһаарбытыгар үөскээбитэ[2]. Докумуоннарынан, Христос төрөөбүт күнүттэн (7208 «аан дойду айыллыаҕыттан» 1699 сыл буолбут) сыллары ааҕыы саҕаламмыта, Саҥа дьылы «бары христианскай норуоттар холобурдарын батыһан» тохсунньу 1 күнүгэр бэлиэтиир буолбуттара[3]. Ол гынан баран ыраахтааҕы григорианскай халандаары киллэрбэтэҕэ, онно үгүс Европа дойдулара көспүттэрэ, Арассыыйа XX-с үйэҕэ диэри юлианскай халандаарынан олорбута, Саҥа дьылы Европаттан 11 хонук хойутаан көрсөрө. Петр I биир нэдиэлэ устата үөрэ-көтө ыалдьыттаан, эҕэрдэлээн, Москва киин уулуссаларын уонна дворяннар дьиэлэрин хвойнай мастарынан, лабааларынан киэргэтиэххэ диэн дьаһайбыта. Сүрүн бырааһынньык буолбут Кыһыл болуоссакка ыраахтааҕы дьаһалынан фейерверк, пушка уонна бинтиэпкэ салюттара тэриллибиттэрэ.
«Встреча Нового года производилась в то время самым торжественным образом. В 12 часов Герольды и ночные сторожа возвещали на всех улицах полусонным жителям столицы звуком труб и громкими песнями окончание старого и наступление нового года. С появлением утра начинались поздравления. Музыканты шести гвардейских батальонов… переходили отдельными толпами из дому в дом, и шумным образом напоминали хозяевам о своем усердии и надежде получить обыкновенную в таком случае награду. Так началось и 1 января 1724 года».— Александр Корнилович, «Новый год, в 1724 году»[4]
Арассыыйаҕа Саҥа дьылга бэлэх атастаһыы Екатерина II саҕана саҕаламмыта, XIX үйэ бүтүүтүттэн баҕа санаалаах рождественскай аккырыыккалары ыытар буолбуттара[5].
Бу үгэс Аан дойду бастакы сэриитин кэмигэр тохтотуллубута, ол гынан баран 1917 сыллаах Өктөөп өрөбөлүүссүйэтин кэнниттэн сөргүтүллүбүтэ.
1918 сыл тохсунньу 24 күнүгэр Арассыыйаҕа Хотугу Европа григорианскай халандаарын киллэрэр туһунан РСФСР Наркомнарын Сэбиэтэ ыйаах ылыммыта. Докумуоҥҥа этиллэринэн, 1918 сыл тохсунньу 31 күнүн кэнниттэн сарсыныгар бастакынан буолбакка, олунньу уон төрдүс күнэ курдук ааҕыллыахтаах диэн ыйыллыбыт, урукку уонна саҥа стиль арааһа 13 күн буолбут.
Бастакы сэбиэскэй сыллар саҕана Саҥа дьыл бырааһынньыктарын ыытыы үгэһэ хаалбыта. Ол гынан баран, 1920-с сыллар ортолоругар дойдуга итэҕэли утары охсуһар хампаанньа саҕаламмыта онон бырааһынньык бобуллубута. Саҥа дьыллааҕы бырааһынньык 1929—1935 сылларга суох этэ.
1935 сыллаахха ахсынньы 28 күнүгэр «Правда» хаһыакка Павел Постышев «Саҥа дьылга оҕолорго үчүгэй харыйаны тэрийиэххэ!», диэн ыстатыйата бэчээттэммитэ, онно ааптар «харыйаны сыыһа буруйдааһыны» тохтоторго этии киллэрбитэ. Сарсыныгар ЦК ВЛКСМ сэкирэтээрэ Александр Косарев тохсунньу 1 күнүгэр комсомолецтар уонна пионердар оскуолаларга, оҕо кулууптарыгар, оҕо дьиэлэригэр харыйалары ыыталларын туһунан уураах тахсыбыта — «үөрүүлээх уонна сылайыыта суох»[2].
Саҥа дьыллааҕы бырааһынньык уонна өрөбүл күннэрэ
Арассыыйаҕа Саҥа дьыл официальнай бырааһынньык күннэрэ хаста да уларыйбыттара. Тохсунньу 1 күнэ 1948 сыллаахха эрэ өрөбүл күн буолбута. Саҥа дьыл официальнай каникуллара 2013 сылтан тохсунньу 1 күнүттэн 8 күнүгэр диэри бараллар.
2024—2025 сыллар Саҥа дьыл бырааһынньыктарыгар Арассыыйа олохтоохторо 11 күн тохтоло суох өрөбүллээх буолуохтара, ол иннинэ ахсынньы 23 күнүттэн 28 күнүгэр диэри алта күннээх үлэ нэдиэлэтэ буолуоҕа.
Ахсынньы 28 күнүттэн сынньалаҥ күнэ бэнидиэнньиккэ, ахсынньы 30 күнүгэр көһөрүллүбүтэ, оттон ахсынньы 28 күнэ толору үлэ күнэ буолуоҕа.
Кытай саҥа дьыла
Арассыыйаҕа кытай Саҥа дьыла уонна кытай зодиак бэлиэлэрэ биллэллэр, үксүн киһи кэлэр сылга туох күүтэрин сабаҕалыыллар[6].
Кытай Саҥа дьыла диэн «Саас бырааһынньыга» диэн тылбаастанар. Бу Кытайга уонна атын Илиҥҥи Азия дойдуларыгар сүрүн уонна саамай уһун бырааһынньык. Кыһыҥҥы күн туруутун кэнниттэн кыһыҥҥы саҥа ыйга сөп түбэһэр кэмэ (ол аата ахсынньы 21 күнүн кэнниттэн иккис саҥа ый). Григориан халандаарыгар тохсунньу 21 күнүгэр уонна олунньу 21 күнүгэр сөп түбэһэр.
Кытайга Саҥа дьыл диэн дьиэ кэргэн бырааһынньыга, ону дьон чугас дьонун кытта атаара сатыыр. Дьиэ кэргэҥҥэ бары бэйэ-бэйэлэрин урукку атаҕастабылларын бырастыы гыналлар. Саҥа дьыл кэлэрин кытта инники дьиэ кэргэн дьолугар, доруобуйатыгар, сайдыытыгар эрэли кытта ситимнииллэр. Саҥа дьылы хайдах көрсүбүтүҥ, оннук дьыл ааһыа диэн итэҕэл баар[7].
Кытай халандаарынан, хас биирдии сыл ханнык эрэ харамайы кытта ситимнээх, ону тэҥэ биир элемены эбэтэр стихияны кытта ситимнээх.
2025 сыл Эриэн Үөнү уонна Маһы кытта сөп түбэһэр. Илиҥҥи астрологияҕа эриэн үөн өй-санаа уонна уларыйыыга сөп түбэһэр кыах бэлиэтинэн ааҕыллар. Саҥа дьыл мас элеменын кытта холбоһугар, үүнэр-сайдар, айылҕаны кытта ситимнээх сыл буолар. Мас бэлиэ өҥө күөх, сымнаҕас буолууну, чуумпу буолууну уонна бэйэҕэр хоромньуну оҥорбокко балаһыанньаҕа сөп түбэһэр кыаҕы көрдөрөр.
2025 сылга кытай Саҥа дьыла тохсунньу 25 күнүгэр, сэрэдэҕэ саҕаланыаҕа. Ол 2026 сыллаахха олунньу 16 күнүгэр түмүктэниэҕэ[8]. Ол гынан баран, үгэһинэн тохсунньу бастакы күнүгэр Саҥа дьыл түүнүгэр сыл араҥаччылааччытын бэлэҕинэн охтороору сатыыллар уонна дьолу тардаллар.
Саҥа дьыллааҕы үгэстэр
Саҥа дьыл киэһэтэ үгэс быһыытынан түмүктэри таһаарар, тосту этэр, президент этиитин көрөр, баҕа санааны этэр кэминэн ааҕыллар[9].
Саҥа дьыл — бириэмэҕэ сүрүн болҕомто ууруллар бырааһынньыга. Аныгы үгэс быһыытынан, бу кылгас кэм иһигэр дьолу программалыахха наада — чаһыы уон иккитэ охсор кэмигэр баҕа санааны оҥорорго бириэмэ баар буолар. Маннык сиэр-туом араас омуктарга баар. Холобур:
- Арассыыйаҕа кураннар тыаһаатахтарына, кумааҕыга баҕа санааны суруйан баран, суругу уматан баран, күлү шампанскайга булкуйан баран иһэллэр.
- Италияҕа уонна Испанияҕа хас ый баарыттан 12 винограды сииллэр.
- Англияҕа урукку дьылы таһаараары дьиэ кэнники аанын арыйаллар, саҥа дьылы киллэрээри инники ааны арыйаллар[2].
- Болгария дьиэлэригэр, ахсынньы 31 күнүгэр түүн ортото чугаһаан истэҕин аайы, уоттары үс мүнүүтэҕэ умуллараллар уонна Саҥа дьыллааҕы сыллаһыы кэмэ кэлэр.
- Кытайга аанын арыйан баран, хлопушкалары уматыахха наада, бу «аан аһыллыбытыгар дьол уонна дьол кэлиитин» бэлиэтиир уонна «уруккуну ыраастаан, саҥаны киллэрэр» наадатын бэлиэтиир[10].
Саҥа дьылга дьолу тардар туһугар, сөптөөхтүк бэлэмнэниэххэ наада дии саныыллар:
- Бииргэ этиспит дьону кытта эйэлэһиэххэ наада. Кыаллар буоллаҕына, үлэҕэ да, тус олоххо да туох баар айдааны барытын быһаарар ордук.
- Иэһи төлүөххэ наада (ипотека уонна кирэдьиит таһынан).
- Дьиэни дьаһайыахха наада.
- Массыынаны сууйан баран бакка бензин кутан кэбиһиэххэ наада[11].
Күөх Мас Эриэн Үөн сылыгар дьолу тардар туһугар, астрологтар түннүк үрдүгэр умайбыт чүмэчини уонна үүттээх бүлүүһэ туруорарга сүбэлииллэр[12]. Кыыл сылын дьиэ кэргэнинэн, доҕотторунан көрсөр ордук.
Саҥа дьыллааҕы бэлэхтэр
2025 сылга Күөх Мас Эриэн Үөнү санатар маллары бэлэхтиир ордук.
Дьахталларга киэргэллэр табыгастаахтар: мастан, үрүҥ эбэтэр кыһыл көмүстэн оҥоһуллубут синньигэс браслеттар, кулоннар уонна ожерельелар, ону тэҥэ эриэн үөн дьүһүннээх ытарҕа.
Эр дьоҥҥо запонка, хаалтыс булавката, портмоне уонна кур биэриэххэ сөп, ол гынан баран эриэн үөн тириититтэн буотах.
Дьиэ киэргэтиитэ
Күөх Мас Эриэн Үөн нус барааны уонна соҕотохсуйууну ордорор. Онон дьиэни араас зоналарга арааран тупсаҕай муннуктары оҥорор ордук.
Эриэн үөн айылҕа матырыйаалларын, күөх үүнээйини уонна үүнээйи матыыптарын ордорор. Кини уустук ойуулары, дьүөрэлэһэр сурааһыны, синньигэс суһуоҕу уонна уктааны сөбүлүүр. Дизайҥҥа сырдык уонна наһаа көстүүлээх өҥнөрү туттуо суохтааххыт. Интерьерга күөх үүнээйи эбиллиэхтээх: харыйа лабааларын уонна тыыннаах үүнээйилээх иһиттэри[13].
Остуолларга, тумбаларга, түннүк анныгар, кинигэлээх полкаларга уонна сибэкки иһиттэригэр туруоруллубут айылҕа таастарыттан оҥоһуллубут инсталляциялар киэргэтиигэ сөп түбэһэллэр. Сыл бэлиэтэ мастан эбэтэр керамикаттан оҥоһуллубут аймахтарын ойуулуур статуэткалары сөбүлүөҕэ[14].
Саҥа дьыллааҕы остуол
Эриэн үөннэр сиэмэх харамайдар, онон бырааһынньык остуолугар сөптөөх ас баар буолуохтаах. Кыыллар сөбүлүүр аһылыктарын ахсааныгар көтөрдөр, ону тэҥэ балык уонна муора аһылыга киирэллэр.
Кыыл натуральнай аһы ордорор — остуолга үүнээйи, оҕуруот аһа, фрукта элбэх буолуохтаах. Десерт — фрукта эбэтэр отон.
Ханнык баҕарар аһы эриэн үөн курдук тэриэлкэҕэ ууран киэргэтиэххэ сөп. Бу остуолга бырааһынньыктааҕы көрүҥү биэриэҕэ.
Арыгы туһунан эттэххэ, чэпчэки утахтары эбэтэр оригинальнай тропическай коктейльдары талар ордук.
Эриэн үөн мааныны уонна дэлэгэйи сөбүлүүр, онон остуол сервировкатыгар болҕомтону ууруохха наада. Күөх эбэтэр кыһыл көмүс өҥнөөх, ону тэҥэ күндү сырдык эбэтэр үрүҥ көмүс өҥнөөх оҥоһуллуон сөп. Сыл бэлиэтин ойуутун туттуохха сөп — ыскаатырга, салфеткаларга эбэтэр фигура көрүҥүнэн[12].
Быһаарыылар
- ↑ Полное собраніе законовъ Россійской имперіи, с. 681
- ↑ 2,0 2,1 2,2 "История Нового года в России. Досье - ТАСС". https://tass.ru/info/867396. Retrieved on 2024-11-12.
- ↑ "Три века русской ёлки". https://www.nkj.ru/archive/articles/12362/. Retrieved on 2024-11-12.
- ↑ Корнилович Александр Осипович Новый год, в 1724 году / А. И. Красовский. — СПб: В типографии Н. Греча, 1824. — С. 5—6. — 10 с.
- ↑ "Новый год: история и традиции празднования в России и в мире". 2023-12-20. https://rg.ru/2023/12/18/novy-god-istoriya-i-tradicii-prazdnika.html. Retrieved on 2024-11-12.
- ↑ Немного истории о возникновении Нового года . cyberleninka.ru. Дата обращения: 13 Сэтинньи 2024.
- ↑ Новый год в Китае, Корее, Японии и России . cyberleninka.ru. Дата обращения: 13 Сэтинньи 2024.
- ↑ "Символ 2025 года – зеленая деревянная Змея: что это значит". 2024-01-10. https://sputnik.by/20240110/simvol-2025-goda--zelenaya-derevyannaya-zmeya-chto-eto-znachit-1082705048.html. Retrieved on 2024-11-12.
- ↑ Ослопова Вероника Юрьевна. Новогоднее обращение главы государства к народу как жанр политического дискурса . КиберЛенинка. Вестник Томского государственного университета. Дата обращения: 12 Сэтинньи 2024.
- ↑ Цзя Хуэйминь. Китайские новогодние праздники по лунному календарю в повседневной культуре современного Китая . КиберЛенинка. Общество: философия, история, культура (2016). Дата обращения: 12 Сэтинньи 2024.
- ↑ Козлова, Екатерина (2024-11-09). "Принесет удачу: каким будет 2025 год Зеленой Деревянной Змеи". https://www.5-tv.ru/tabloid/5005352/prineset-udacu-kakim-budet-2025-god-zelenoj-derevannoj-zmei/. Retrieved on 2024-11-13.
- ↑ 12,0 12,1 Встречаем 2025 год: что приготовить и что надеть . Sputnik.by (12 сентября 2024). Дата обращения: 11 Сэтинньи 2024.
- ↑ Екатерина Стрелкова. Как встретить год Змеи 2025: что приготовить, во что нарядиться - Zoon.ru(биллибэт). zoon.ru. Дата обращения: 13 Сэтинньи 2024.
- ↑ "Зеленая деревянная змея - символ 2025 года: что важно знать о главном символе". https://www.kp.ru/woman/goroskop/zelenaya-derevyannaya-zmeya/. Retrieved on 2024-11-13.