1860

1860 сыл.

Туох буолбута

• Хаҥалас улууһа Илин уонна Арҕаа улуустарха арахсар. Чэрчилэрэ Өлүөнэ өрүһүнэн буолбута.
• Р.К. Маак суруйарынан Марха улууһугар 217 тимири уһаарааччы баар эбит. Кинилэр 3000 буут тимири уһаарбыттар, 600 сүгэ, 720 хотуур, 100 олгуй уонна 80 батас оҥотбуттар.
• Таҥара дьиэлэрэ тутуллубуттар: Боотур Уус улууһугар Болугурга Ньукола, Марха улууһугар Таркаайыга Иннокентий

От ыйа

• От ыйын 31 күнүгэр (эргэ истиилинэн от ыйын 19 күнэ) — Дьокуускайга бастакы оҕо приюта аһыллыбыт, кэлин Мария аатын сүкпүт. Онуоха анаан атыыһыт Н. И. Чепалов сиэртибэлээбит харчытынан Большая уулуссаҕа турар таас дьиэ атыылаһыллыбыт.

Алтынньы

• Алтынньы 13 — Билиҥҥээҥҥэ диэри баар саамай эргэ үөһэ халлаантан түһэриллибит хаартыска (аэрофото) Бостон куоракка (АХШ) салгын шаарыттан оҥоһуллубут.
• Опиум Иккис сэриитэ түмүктэммит, Тяньцзинь тэҥэ суох дуогабара түһэрсиллибит. Дуогабар чэрчитинэн Кытайга көҥүл опиум атыыта олохтонон дьон быыһыгар наркомания киэҥник тарҕаммыт. Ону кытары Арҕаа дойдулар ааллара Кытай ис өрүһүнэн Янцзынан устар кыахтаммыттар. Арҕаа дойдулар гражданнара Кытайга экстратерриториальность быраабын ылбыттар, о.э буруйу оҥордохторуна бэйэлэрин дойдуларын суутунан дьүүллэнэр буолбуттар.
• Алтынньы 21 (эргэ истиилинэн алтынньы 9 күнүгэр) — Дьокуускайга бастакы оҕо приюта аһыллыбыт, кэлин Мария аатын сүкпүт. Онуоха анаан атыыһыт Н. И. Чепалов сиэртибэлээбит харчытынан Большая уулуссаҕа турар таас дьиэ атыылаһыллыбыт.
• Джузеппе Гарибальди «Тыһыынчатын» эспэдииссийэтэ түмүктэммит. Сицилия хоруоллугун урусхалаабыт Гарибальди Сардиния хоруолун Виктор Эммануилы көрсүбүт уонна сэриилээн ылбыт сирин-дойдутун киниэхэ анаан билиһиннэрбит. Эһиилигэр Виктор Эммануил Италия хоруола диэн титул ылбыт.

Сэтинньи

• Сэтинньи 6 — Авраам Линкольн АХШ бэрэсидьиэнинэн талыллыбыт. Кини кэмигэр АХШ-ка гражданскай сэрии буолбута. Линкольн АХШ-ка кулуттааһын суох буоларын туһугар үлэлээбитин иһин кинини "Улуу босхолооччу" диэн ааттыыллар. Кулуттааһын диэки буолбут конфедераттар үгүстэрэ хотторбуттарын кэнниттэн кинини саба түһэн өлөрбүттэрэ.
• Пекин трактаата түһэрсиллибит. Арассыыйа састаабыгар Уссури кыраайа киирбит. Билигин ити сиргэ Амур уонна Уссури өрүстэрин Кытай өттүнээҕи кытылларынан ыытыллыбыт, өрүстэри Арассыыйа аҥаардастыы бас билбит. Ол эрэн кэлин кыраныысса өрүс сүрүн үөһүн ортотунан ааһыахтааҕар сөбүлэспиттэр, инньэ гынан Арассыыйа хас даҕаны өрүс арыытын Кытайга биэрбитэ.

Төрөөбүттэр

• Тохсунньу 29 — Антон Чехов, Арассыыйа суруйааччыта