Хара бээтинсэ (чэпчэтиилээх атыы)
| Хара бээтинсэ | |
|---|---|
.jpg) Сан-Паулуга телевизордары чэпчэтиилээх атыы | |
| Атыннык | Black Friday |
| Суолтата | Ороһуоспа чэпчэтиилээх атыы сезонун арыйар |
| Олохтоммут | XIX үйэ |
| Бэлиэтэнэр |
 АХШ |
| Күнэ | Сэтинньи төрдүс чэппиэрин кэннэ бээтинсэ (Махтал күнэ) |
| Бэлиэтээһин | Маҕаһыыннар эрдэ аһыллыылара, кассаларга уһун уочарат |
| Сиэрдэр | Розничнай уонна онлайн маҕаһыыннарга улахан скидкалар (90% диэри) |
 Биики Хааһахха миэдьийэ билэлэр | |
Хара бээтинсэ (ааҥл. Black Friday) — АХШ-ҕа Махтал күнүн кэннэ бээтинсэ. Бу бырааһынньыктан Ороһуоспа чэпчэтиилээх атыы кэмин саҕаланыытын бэлиэтииллэр. Бу күн чэпчэтиилээх атыыны тэрийэр үгэс XIX үйэҕэ олохтоммута, онтон «хара бээтинсэ» диэн тиэрмин 1966 сыллаахха үөскээбитэ уонна бастаан сүрүннээн АХШ Илиҥҥи кытылыгар туттуллар буолбута. Махтал күнэ ахсынньы төрдүс чэппиригэр түбэһэр буолан, Хара бээтинсэ сэтинньи 23 уонна 29 күннэригэр түбэһэр[1].
Хара бээтинсэ официальнай бырааһынньык буолбатах, ол гынан баран үгүс дьон бу күҥҥэ уоппуска ылар, атыы-эргиэн үлэһиттэрэ төттөрүтүн, тоҕо диэтэххэ бу күн атыылаһааччылар ахсааннара биллэ элбиир. Хара бээтинсэҕэ маҕаһыыннар олус эрдэ аһыллаллар — сарсыарда 5 чаас кэриҥэ, уонна сорох улахан атыы-эргиэн ситимнэрэ түүн ортотугар даҕаны аһыллаллар. Бастакы атыылаһааччыларга улахан чэпчэтиилэри оҥороллор — 50-тан 80 % диэри — бу маҕаһыыннарга төһө кыалларынан элбэх атыылаһааччыны тардар туһугар оҥоһуллар.
«Хара бээтинсэ» диэн тыл аан бастаан Филадельфияҕа үөскээбитэ уонна Махтал күнүн кэнниттэн бээтинсэҕэ улахан суол пробкатыгар сыһыаннаах этэ[2][3]. Бу тиэрмин ааҥыл тылынан аныгы быһаарыыта ордук үчүгэй — «in the black» («in the red» диэнтэн ураты «положительнай баланс») идиоманы кытта ситимнээх, ол аата бу күн үгүс атыылааччыларга «барыс эбилинниэ» диэн өйдөбүллээх[4].
2000-с сыллартан ыла хас да хампаанньа аан дойду атын дойдуларыгар, онтон 2010-с сыллартан Арассыыйаҕа маннык чэпчэтиилээх атыыны ыыталлар[5].
Ороһуоспа чэпчэтиилээх атыыларын «аҕата»
Кэлин «Хара бээтинсэ» үөскээһинигэр тириэрдибит үгэһи төрүттээччинэн Фрэнк Вулворт (ааҥл. Franklin Woolworth) буолар. Кини бастакы чэпчэтиилээх атыылары 1873 сыллаахха Ланкастерга, Пенсильванияҕа тэрийбитэ. Вулворт фермер ыалтан төрүттээх уонна тыа сиригэр олороро, ол гынан баран илии үлэтин оҥоруон баҕарбат этэ. Үөрэх ылар кыаҕа суоҕа, чаҕылхай дьоҕура суох этэ. Аҕата 21 саастаах уолга маҕаһыыҥҥа атыыһыт үлэтигэр киирэргэ көмөлөспүт[6]. Ол кэмҥэ атыылааччылар бородууксуйа төһө сыаналааҕын бэйэлэрэ быһаараллара: атыылаһааччы төлүүр кыаҕын сыаналыыллара уонна кинилэр үөрүйэхтэригэр олоҕуран сыананы туруораллара. Вулворт үлэтэ соччо табыллыбатаҕа уонна хаста да үлэтиттэн устуохтара диэн эппиттэр. Онтон биир албаск быһаарыммыт. Кини прилавокка сезоннай табаары барытын ууран баран, «Барыта 5 цеҥҥа» диэн суруктаах бэлиэни туруорбута. Бу АХШ-ҕа бастакы чэпчэтиилээх атыы этэ. Смена кэмигэр, үксүгэр алта күн иһигэр хомуйуллар дохуоту оҥорбута. Ол кэнниттэн бэйэтин дьыалатын арыйарга санаммыта, онно бигэргэтиллибит сыаналар уонна өрүү чэпчэтиилээх атыылар баар буолуохтара. ХХ үйэ саҕаланыытыгар биир саамай улахан атыы-эргиэн ситимэ итинник үөскээбитэ[7].
Хара бээтинсэ Арассыыйаҕа
2013 сыл ахсынньы 6 күнүгэр Арассыыйаҕа аан бастаан «Хара бээтинсэ» диэн ааттаах чэпчэтиилээх атыы, аан дойдуга холоотоххо, биир нэдиэлэ хойутаан ыытыллыбыта. 2014 сылтан аан дойду үрдүнэн чэпчэтиилээх атыыны кытта биир кэмҥэ ыытыллар, ол гынан баран киэһээ 19:00 чаастан өрөбүлгэ диэри[8]. Хара бээтинсэ сэтинньигэ буолар эрээри, сорох атыыһыттар сыл устата бу аатынан чэпчэтиилээх атыыны ыытан, бу тиэрмин аатын туһаналлар[9].
2018 сыллаахха хара бээтинсэҕэ онлайн атыы 15 млрд солкуобайтан тахса буолбута, ааспыт сыл түмүгүн икки төгүл улаатыннарбыта[10]. Арассыыйаҕа онлайн-атыы кээмэйэ 2019 сыллааҕы сыанабылынан 22,3 млрд солк[11].
Быһаарыылар
- ↑ Черная пятница (Black Friday) 2020 в Фокстроте - распродажа, скидки, акции на Блекфрайдей в Киеве и Украине. www.foxtrot.com.ua. Дата обращения: 21 Сэтинньи 2020. Архивировано 27 Сэтинньи 2020 года.
- ↑ [1966] «Black Friday» (day after Thanksgiving) (англ.). American Dialect Society. Дата обращения: 19 Сэтинньи 2012. Архивировано из оригинала 13 Алтынньы 2008 года.
- ↑ Ben Zimmer. The Origins of "Black Friday" (англ.). Thinkmap Visual Thesaurus. Дата обращения: 19 Сэтинньи 2012. Архивировано из оригинала 27 Сэтинньи 2012 года.
- ↑ Zimmer, Ben The Origins of "Black Friday" (англ.). Word Routes (25 Сэтинньи 2011). Дата обращения: 20 Сэтинньи 2017. Архивировано 29 Тохсунньу 2012 года.
- ↑ Почему «черная пятница» не работает в России и ждать ли улучшений — Мнение управляющего директора Criteo Архивная копия от 7 Сэтинньи 2016 на Wayback Machine // vc.ru, 4 ноября 2016
- ↑ "История Черной пятницы. Почему ее так любят американцы?". 2016-11-18. https://habr.com/en/companies/banderolka/articles/399361/. Retrieved on 2024-11-14.
- ↑ "Почему «Черную пятницу» называют черной, откуда берутся огромные скидки и причем тут два американских президента". https://kulturologia.ru/blogs/221118/41392/. Retrieved on 2024-11-14.
- ↑ "Черная пятница" вышла за рамки // Коммерсантъ. — 2014-01-12. Архивировано 19 Ахсынньы 2018 года.
- ↑ "Черная пятница-2024: когда будет, что выгодно покупать, советы экспертов". 19.11.2024. https://ria.ru/20241119/chernaya_pyatnitsa-1984685465.html. Retrieved on 2024-12-05.
- ↑ Онлайн-продажи в России во время "Черной пятницы" выросли в два раза. ТАСС. Дата обращения: 19 Ахсынньы 2018. Архивировано 19 Ахсынньы 2018 года.
- ↑ Россияне за три дня черной пятницы потратили в интернет-магазинах 22,3 млрд рублей - Hi-Tech Mail.ru. Дата обращения: 3 Ахсынньы 2019. Архивировано 29 Сэтинньи 2021 года.