Франциск (Рим паапата)

УРУБИИКИ диэн сиртэн ылыллыбыт
Франциск
лат. Franciscus PP.
Portrait of Pope Francis (2021).jpg
Coat of arms of Franciscus.svg
Учуонай истиэпэн таҥара үөрэҕин дуоктара[d]
Төрөөбүт күнэ 17 ахсынньы 1936({{padleft:1936|4|0}}-{{padleft:12|2|0}}-{{padleft:17|2|0}})[1][2][…]
Өлбүт күнэ 21 муус устар 2025({{padleft:2025|4|0}}-{{padleft:4|2|0}}-{{padleft:21|2|0}}) (88 сааһыгар)
Аҕата Марио Хосе Бергольо[d]
Ийэтэ Реджина Мария Сивори[d]
Автограф Изображение автографа
Наҕараадалар
Логотип РУВИКИ.Медиа Биики Хааһахха миэдьийэ билэлэр

Франциск (лат. Franciscus, ит. Francesco), быыбар иннинэ — Хорхе Марио Бергольо (исп. Jorge Mario Bergoglio; 1936 ахсынньы 17 күнэ, Буэнос-Айрес — 2025 муус устар 21 күнэ, Ватикаан) — 266-с[4] Рим паапата. 2013 сыл кулун тутар 13 күнүгэр талыллыбыта. Саҥа Аан дойдуттан[ru] устуоруйаҕа бастакы паапа уонна 1200-тэн тахса сыл устата Европа таһыттан бастакы паапа[5]. Бастакы паапа-иезуит. Григорий XVI (1831—1846) кэнниттэн бастакы монах-паапа[6].

2025 сыл муус устар 21 күнүгэр өлбүтэ[7].

Биография

[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

1936 сыл ахсынньы 17 күнүгэр Хорхе Марио Бергольо Буэнос-Айреска итальянскай иммигрант, тимир суол үлэһитэ Марио Джузеппе Бергольо уонна кини кэргэнэ Регина Мария Сивори дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ.

Биэс оҕоттон саамай кыралара[8]. Химик-технолог дипломун ылбыта.

Буэнос-Айреска Вилья-Девото семинариятыгар үөрэммитэ.

1958 сыл кулун тутар 11 күнүгэр иезуиттар уордьаннарыгар киирбитэ[9]. Онтон Буэнос-Айреска Сибэтиэй Иосиф колледжыгар үөрэҕин салҕаабыта, онно философияҕа лицензиат истиэпэнин ылбыта.

Буэнос-Айреска үс католическай колледжка литэрэтиирэни, философияны уонна теологияны үөрэппитэ. Испанскайдыы таһынан, итальянскай уонна ниэмэс тылларын үчүгэйдик билэрэ.

Папа Франциск эппитинэн, дьону сыаркапка киллэрэр кыахтаах курдук сананыан иннинэ, Аргентинаҕа түүҥҥү кулуупка вышибаланан, ону тэҥэ убощигынан уонна лаборантынан үлэлээбитэ[10].

Иезуит[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

1969 сыл ахсынньы 13 күнүгэр Берголио аҕабыытынан анаммыта. Аргентина киин куоратыгар Сан-Мигель колледжын духовнай факультетыгар профессорынан анаммыта. 1970-с сылларга Аргентинаҕа иезуиттар уордьаннарыгар араас дуоһунастарга үлэлээбитэ.

Хорхе Марио салайар дьоҕуруттан сөҕөн, иезуиттар салалталара Берголионы үрдэппиттэрэ. 1980 сыллаахха үөрэммит сибэтиэй Иосиф семинариятыгар ректорынан анаммыта. Бу дуоһунаска 1986 сылга диэри үлэлээбитэ. Онтон Германияҕа дуоктар диссертациятын көмүскээбитэ уонна дойдутугар Кордова архиепископиятын исповеднига уонна духуобунай дириэктэринэн төннүбүтэ.

Епископ[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

1992 сыл ыам ыйын 20 күнүгэр Бергольо Буэнос-Айрес көмөлөһөөччү епископунан Аука титулярнай епископа аатынан анаммыта. Кинини 1992 сыл бэс ыйын 27 күнүгэр Буэнос-Айрес кафедральнай собуоругар Буэнос-Айрес архиепископа кардинал Антонио Кваррасино епископунан анаммыта. Кардинал Кваррасино сотору сулууспа эбээһинэһин бүтэрэрэ биллибитин кэннэ, Бергольо 1997 сыл бэс ыйын 3 күнүгэр Буэнос-Айрес архиепископун коадъюторынан (епархияҕа преемственнай бырааптаах епископ) анаммыта.

Кардинал Кваррасино 1998 сыл олунньу 28 күнүгэр өлбүтүн кэннэ, Буэнос-Айрес саҥа архиепископа буолбута. 1998 сыллаахха сэтинньи 6 күнүгэр Аргентинаҕа туспа иерархтара суох (ол иһигэр Арассыыйа католиктарын миссията[11][12][13]) илиҥҥи сиэр-туом католиктарын ординарий быһыытынан анаммыта.

Кардинал[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

2001 сыл олунньу 21 күнүгэр Рим паапата Иоанн Павел II Бергольону Ватикан консисторийыгар кардиналынан туруорбута. Кини Сан-Роберто-Беллармино таҥара дьиэтин титулун ылбыта.

Х. М. Бергольо кардинал гиэрбэ

Кардинал быһыытынан Бергольо Рим куриятыгар хас да дьаһайар дуоһунаска анаммыта. Кини духовенство дьыалаларын, таҥараҕа сүгүрүйүү уонна таинстволар дьиссипилиинэлэрэ, сибэтиэй олох институттарын конгрегацияларын уонна апостольскай олох уопсастыбаларын чилиэнэ этэ. Бергольо өссө Латыын Америка хамыыһыйатын уонна дьиэ кэргэн Паапскай Сэбиэтин чилиэнэ буолбута.

Кардинал Бергольо тус бэйэтин сэмэйинэн, доктринальнай консерватизмынан уонна социальнай справедливость дьыалатыгар бэриниилээх буолуутунан биллэр этэ. Кини олус боростуой олоҕу олорбута, ол кини аатыгар-суолугар улахан оруоллаах этэ. Кини архиепископ дыбарыаһыгар майгыннаабат кыра квартираҕа олорбута, уопсастыбаннай транспорга анаан суоппардаах тус лимузинтан аккаастаммыта, сорох иһитиннэриилэр этэллэринэн, бэйэтэ аһы астыыра.

2005 сыл балаҕан ыйын 15 күнүгэр киһи быраабыгар адвокат Бергольоны утары холуобунай дьыала тэрийбитэ, кинини 1976 сыллаахха икки иезуит аҕабыыттарын уоран ылбыт байыаннай хунтаны кытта сөбүлэһиигэ буруйдаабыта[14]. 2013 сыл кулун тутар 17 күнүгэр дьыаланы көрөр Аргентина судьуйата Херман Кастелли La Nación хаһыакка эппитинэн, «Хорхе Бергольо (паапа) бу аҕабыыттары „туттарбыта“ диэн этиилэр олох сымыйалаахтар. Барытын ырытан, бу барылы истэн, биллэр чахчылары көрөн баран, ол дьыалаларга кини дьайыылара юридическай кыттыгас буолбатах диэн түмүккэ кэллибит. Атын эбитэ буоллар, оннук диэхпит этэ»[15][16][17].

Папабиль[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Папа Иоанн Павел II өлбүтүн кэннэ, Бергольо 2005 сыллаахха папа конклавыгар кардинал-быыбардааччы быһыытынан кыттарга Ватикаҥҥа ыҥырыллыбыта. Бергольону паапабиль курдук көрөллөрүн эрээри, Конклав ол да буоллар кардинал Иосиф Ратцингеры саҥа паапанан талыллыбыта. Ол гынан баран, 2005 сыл балаҕан ыйыгар бэчээттэммит[18] уонна дьиҥнээх буолуута чуолкайа суох Конклавка кыттыбыт кардинал анонимнай дневнигэ Бергольо Конклавка Ратцингер сүрүн утарсааччыта буолан тахсыбытын көрдөрөр.

Епископ Бергольо,
2008 сыл

Докумуон этэринэн, Бергольо үһүс куоластааһыҥҥа 40 куолаһы ылбыта, оттон быһаарыылаах буолан тахсыбыт куоластааһын төрдүс түһүмэҕэр кини 26 куолас эрэ ылбыта.

2005 сыллаахха епископтар Синодтарын кэмигэр Берголио синод кэнниттэн сэбиэт чилиэнинэн талыллыбыта. 2005 сыл сэтинньи 8 күнүгэр үс сылга (2005—2008) Аргентина Епископтарын конференциятын салайааччыта буолбута.

Бенедикт XVI уурайбытын кэнниттэн ыытыллыбыт 2013 сыллаахха ыытыллыбыт конклавка кини эмиэ паапабильдар ахсааннарыгар киирбитэ (атын элбэх кандидаттар ортолоругар)[19] уонна бу сырыыга талыллыбыта.

Паапаҕа талыы[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

2013 сыл кулун тутар 13 күнүгэр паапанан талыллыбыта. Паапа Сибэтиэй Франциск Ассизскай чиэһигэр Франциск (лат. Franciscus) диэн ааты ылбыта[20].

Бу ааты туттуу папство устуоруйатыгар бастакы буолар, уонна Франциск I сыыппараны туттубатын быһаардааабыта. Кини аатыгар инники паапа Франциск II баар буолар түгэнигэр эрэ сыыппара баар буолуоҕа. Франциск бастакы иезуит паапата уонна Саҥа Аан дойду бастакы паапата буолбута.

Франциск Арассыыйа Бэрэсидьиэнин
Владимир Путины кытта, 2015 сыл бэс ыйын 10 күнэ

Паапа Франциск престолга олоруута 2013 сыл кулун тутар 19 күнүгэр буолбута.

Понтификат[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Фрэнсис социальнай ситимҥэ аккаунт оҥорботоҕо, тоҕо диэтэххэ кардиналлар кинини аһара үөҕүөхтэри диэн куттаналлара. Ол гынан баран, 2019 сыл тохсунньу 21 күнүгэр Рим Паапата Франциск Рим паапатын кытта үҥэр «Баттаа уонна үҥэр» (Click to Pray) ситим: сири уонна сөп түбэһэр мобильнай сыһыарыылары арыйар туһунан иһитиннэрбитэ. Понтифик үгэс буолбут өрөбүл күннээҕи үөрэҕин кэмигэр илиитигэр планшеттаах хамсааһыны бэйэтэ бэлэхтээбитэ. Понтифик үгэс буолбут өрөбүл күннээҕи үөрэҕин кэмигэр илиитигэр планшеттаах көҕүлээһини бэйэтэ көрдөрбүтэ.

2014 сыл атырдьах ыйын 19 күнүгэр Рим паапата Франциск суруналыыстарга эппитинэн, кини, бэйэтин иннинээҕи паапа курдук, доруобуйатын кыһалҕатынан былааска уурайар кыахтаах.

2015 сыл балаҕан ыйыгар Гаванаҕа понтифик 89 саастаах, олоҕун бүтэһик сылларыгар дьон иннигэр элбэхтик тахсыбах Фидель Кастро резиденциятыгар сылдьыбыта.

Кини салалтатынан 2015 сыллаахха дьиэ кэргэни сөбө суох диэн билинии процессын чэпчэтэр реформа ыытыллыбыта. 2016 сыл муус устар 8 күнүгэр Франциск апостольскай өйдөтө сатааһыныгар Amoris laetitia (латыынныы: Таптал үөрүүтэ) тахсыбыта, дьиэ кэргэн боппуруостарыгар уонна аныгы аан дойдуга миэстэтигэр анаммыта.

Эрэннэммит салайыы реформаларын уонна коррупцияны утары охсуһуу чэрчитинэн, 2013 сыллаахха алтынньы саҥатыгар Итэҕэл үлэлэрин института (Ватикаан баана) устуоруйатыгар бастакы сыллааҕы отчуотун таһаарбыта. 2015 сыл ахсынньытыгар Франциск аан бастаан Ватикаан холбоһуктаах үп-харчы отчуотун тас аудитын анаабыта (бу үлэни оҥорорго талыллыбыт аудит тэрилтэтинэн PricewaterhouseCoopers этэ).

Мораль уонна социальнай боппуруостарга позиция

[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Эволюция теорията[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

2014 сыл алтынньы 29 күнүгэр Понтифик билимнэр академиятыгар тыл этэригэр, Рим паапата Франциск маннык эппитэ: «Биһиги Бытие кинигэтин ааҕарбытыгар, Таҥараны аан дойдуну аптаах палочканан айбыт уонна тугу барытын кыайар маг курдук саныыбыт. Ол гынан баран, оннук буолбатах».

Кэргэннэнии таһынааҕы оҕолор тустарынан этиилэр[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Кэргэннэнии таһынааҕы оҕолору сүрэхтииртэн аккаастаммыт аҕабыыттары кириитикэлиир кардинал Бергольо, кэргэнэ суох ийэлэр аборт оҥорбокко, оҕолонон сөптөөх дьыаланы оҥорбуттарын уонна Сыаркап кинилэртэн тэйиэ суохтаах диэн эппитэ[21][22].

Католическай традиционализм

[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Кардинал Бергольо аан дойдуга бастакы епископтартан, кини Бенедикт XVI motu proprio Summorum Pontificum диэн этиитигэр хоруйдаабыт биирдэстэрэ этэ, Буэнос-Айреска үгэс буолбут латыын тылынан мэссаны паапа motu proprio биллэрбитин кэннэ икки эрэ күн иһигэр киллэрбитэ[23].

Арассыыйаҕа сыһыан

[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Москва уонна Бүтүн Арассыыйа Патриархын Кириллы кытта ураты көрсүһүүтүн таһынан, Франциск Рим-католическай уонна Нуучча православнай таҥара дьиэлэрин сыһыаннарын сайыннарыыга улахан суолтаны биэрэрин эппитэ[24].

Франциск Пилипиин сылдьыытыгар кэмигэр,
2015 сыл
Картаҕа Франциск паапа быһыытынан сылдьыбыт дойдулара көстөллөр
Франциск 2016 сыл алтынньы 2 күнүгэр Бакуга сырыытыгар анаммыт Азербайджан почта маарката
Папа Франциск Азербайджаҥҥа сырыыта

Энцикликалар

[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
  • Evangelii gaudium (2013) — аныгы дойдуга Евангелие үөрэтии туһунан.
  • Lumen Fidei (2013) — итэҕэл туһунан (совместно с папой Бенедиктом XVI)
  • Laudato si’ (2015) — экология уонна тулалыыр эйгэ проблемаларын туһунан
  • Fratelli tutti (2020) — бүттүүн бырааттаһыы уонна социальнай доҕордоһуу туһунан

Наҕараадалар

[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Forbes сурунаал таһаарбыт аан дойдуга саамай сабыдыаллаах дьон испииһэгэр Рим паапата Франциск 2018 сыллаахха 6-с миэстэҕэ сылдьара, ол эрээри эрдэ, 2014 уонна 2015 сылларга, 4-с миэстэҕэ сылдьыбыта.[25].

  • Анды Кондорун Национальнай Уордьанын уордьан сыабын кавалера (Боливия, 8 июля 2015 года)[26]
  • «Отец Луис Эспинал Кампс» өҥөлөр уордьаннара (Боливия, 2015 сыл от ыйын 8 күнэ)[27]
  • Карл Улуу дойдулар ыккардылынааҕы бириэмийэтэ (Германия, 2016)
  • Мичээр уордьана (Польша, 2016 сыл муус устар 26 күнэ)[28].

Тус олоҕо

[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
  • Биллиилээх футболист Альфредо Ди Стефаноны кытта биир оскуолаҕа үөрэммитэ (1926—2014).
  • Кини Буэнос-Айрестан төрүттээх Аргентина футбол кулуубун Сан-Лоренцо фаната этэ[8][29]. 2008 сыллаахха сибэтиэй Лаврентий аатынан ааттаммыт уонна 1908 сыллаахха аҕабыыт Лоренцо Масса өйөбүлүнэн тэриллибит хамаанда өйөөччүлэрин кулуубун официальнай чилиэнэ буолбута.
  • Кини тэлэбиидэнньэни көрөрүн бырахпыта, ону 1990 сыллаахха Пресвятой Дева Кармельга андаҕайбыта[30].

Документальнай киинэлэр

[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
  • 2017 — Франциск, дьадаҥылар паапалара, Ватикаан баайдар киэннэрэ/ François, pape des pauvres, Vatican des riches (реж. Энтони Форестье / Anthony Forestier) — «Портреты / Grands portraits» циклтан
  • 2018 — Паапа Франциск. Тыл киһитэ / Pope Francis: A Man of His Word (реж. Вим Вендерс)
  • 2021 — Франческо (реж. Евгений Афинеевский)

Уус-уран киинэлэр

[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
  • «Два Папы» (2019) — Фернанд Мейреллиш режиссёр киинэтэ.

Өлүүтэ

[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

2025 сыл муус устар 21 күнүгэр Папа Франциск 88 сааһыгар Ватикааҥҥа олорор дьиэтигэр өлбүтэ. Өлүөн биир күн иннинэ, понтифик Пасхаҕа итэҕэйээччилэр иннилэригэр тахсан, Ватикаҥҥа Сибэтиэй Петр базиликатын балконуттан тыл эппитэ[31]. Өссө муус устар 20 күнүгэр Рим паапата Франциск АХШ вице-бэрисидьиэнэ[ru] Джей Ди Вэнсы кытта тус көрсүһүүнү ыытан, Пасханан эҕэрдэлээбитэ[32].

Быһаарыылар

[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
  1. ↑ Franciskus // Nationalencyklopedin (швед.) — 1999.
  2. ↑ Francis I pope // Encyclopædia Britannica (англ.)
  3. ↑ 1 2 Чешская национальная авторитетная база данных
  4. ↑ Francis
  5. ↑ Rachel Donadio. The New Pope: Bergoglio of Argentina (англ.). The New York Times (13 Кулун тутар 2013). — «He is also the first non-European leader of the church in more than 1,200 years». Дата обращения: 9 Тохсунньу 2023. Архивировано 15 Кулун тутар 2013 года.
  6. ↑ Roma {Rome} (Latin (or Roman) Diocese) (англ.). Catholic-Hierarchy. Дата обращения: 8 Муус устар 2019.
  7. ↑ "Умер папа римский". https://www.rbc.ru/politics/21/04/2025/6805fa149a79472a30fabb8f?from=newsfeed. Retrieved on 2025-04-21. 
  8. ↑ 1 2 Папа Франциск: аскет, иезуит и страстный поклонник футбола. РБК. Дата обращения: 8 Муус устар 2019. Архивировано 22 Балаҕан ыйын 2020 года.
  9. ↑ Новым папой римским избран Хорхе Марио Бергольо. Коммерсантъ. Дата обращения: 7 Тохсунньу 2022. Архивировано 7 Тохсунньу 2022 года.
  10. ↑ Папа Римский: раньше я работал вышибалой в ночном клубе. Газета.Ru. Дата обращения: 8 Муус устар 2019. Архивировано 12 Ыам ыйын 2021 года.
  11. ↑ Ordinariato para los fieles de ritos orientales desprovistos de Ordinario del propio rito/Agencia Informativa Católica Argentina (AICA) (исп.). Дата обращения: 13 Кулун тутар 2013. Архивировано из оригинала 14 Бэс ыйын 2015 года.
  12. ↑ [1] Архивная копия от 2 Сэтинньи 2019 на Wayback MachineКолупаев В. Е. АРГЕНТИНА: Южная Америка // Католические общины византийского обряда и русская диаспора
  13. ↑ Папа Бергольо, восточные католики и русские в Аргентине. Дата обращения: 5 Муус устар 2013. Архивировано из оригинала 17 Ыам ыйын 2013 года.
  14. ↑ "Argentine Cardinal Named in Kidnap Lawsuit" (in en). Los Angeles Times. 2005-04-17. 0458-3035. Archived from the original on 2019-04-03. https://web.archive.org/web/20190403021852/https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2005-apr-17-fg-cardinal17-story.html. Retrieved on 2019-04-09. 
  15. ↑ Ведомости. Аргентинский судья заявил о непричастности папы к преступлениям хунты (17 Кулун тутар 2013). Дата обращения: 9 Муус устар 2019. Архивировано 9 Сэтинньи 2018 года.
  16. ↑ Аргентинский судья опроверг слухи о причастности Папы к преступлениям хунты. Взгляд. Дата обращения: 9 Муус устар 2019. Архивировано 9 Сэтинньи 2018 года.
  17. ↑ Папа непричастен к преступлениям хунты - аргентинский судья. www.aif.ru (16 Кулун тутар 2013). Дата обращения: 9 Муус устар 2019. Архивировано 9 Сэтинньи 2018 года.
  18. ↑ Cardinal breaks conclave vow of secrecy (англ.). CNN (23 Балаҕан ыйын 2005). Дата обращения: 13 Кулун тутар 2013. Архивировано из оригинала 1 Алтынньы 2005 года.
  19. ↑ Michael Brendan Dougherty. One Of These Men Will Be The Next Pope (англ.). Business Insider (11 Олунньу 2013). Дата обращения: 9 Тохсунньу 2023. Архивировано 28 Муус устар 2022 года.
  20. ↑ Радио Ватикана. Папа рассказал СМИ, почему он выбрал себе имя Франциск, и объяснил, кто главный в Церкви. Дата обращения: 16 Кулун тутар 2013. Архивировано 19 Кулун тутар 2013 года.
  21. ↑ Fox News. "Francis is first pope from the Americas". Archived from the original on 2013-05-21. https://web.archive.org/web/20130521054656/http://www.foxnews.com/world/2013/03/13/francis-is-first-pope-from-americas-austere-jesuit-who-modernized-argentine/. Retrieved on 2013-06-08. 
  22. ↑ ABC News. "Francis Becomes First Latin American Pope". Archived from the original on 2013-03-16. https://web.archive.org/web/20130316025531/http://abcnews.go.com/International/francis-latin-american-pope/story?id=18722276. Retrieved on 2013-06-08. 
  23. ↑ Rubin, Sergio (2007-09-17). "Regresó la misa en latín, con mujeres cubiertas por mantillas". Archived from the original on 2013-03-18. https://web.archive.org/web/20130318024539/http://edant.clarin.com/diario/2007/09/17/sociedad/s-03001.htm. Retrieved on 2013-03-14. 
  24. ↑ "Папа Римский высказал свое доверие к России и ее народу" (in ru). Российская газета. 2017-05-12. Archived from the original on 2017-10-25. https://web.archive.org/web/20171025022528/https://rg.ru/2017/05/12/papa-rimskij-vyskazal-svoe-doverie-k-rossii-i-ee-narodu.html. Retrieved on 2017-10-24. 
  25. ↑ Самые влиятельные люди мира 2018 Форбс. www.stevsky.ru. Дата обращения: 9 Муус устар 2019. Архивировано 2 Олунньу 2019 года.
  26. ↑ Presidente Evo Morales distingue con el Cóndor de Los Andes al Papa Francisco (исп.). Дата обращения: 10 От ыйын 2015. Архивировано из оригинала 9 От ыйын 2015 года.
  27. ↑ https://web.archive.org/web/20150709162549/http://www.presidencia.gob.bo/fuente/noticia.php?cod=3363#contenido
  28. ↑ Pope Francis receives Order of the Smile. Дата обращения: 14 Тохсунньу 2017. Архивировано из оригинала 10 Балаҕан ыйын 2016 года.
  29. ↑ Нового Папу отличают строгость и любовь к футболу — помощник Бергольо. РИА Новости (14 Кулун тутар 2013). Дата обращения: 14 Кулун тутар 2013.
  30. ↑ Папа римский Франциск 25 лет назад дал обет об отказе от телевизора. Интерфакс (26 Ыам ыйын 2015). Дата обращения: 16 Тохсунньу 2022. Архивировано 16 Тохсунньу 2022 года.
  31. ↑ "Умер папа римский". https://www.rbc.ru/politics/21/04/2025/6805fa149a79472a30fabb8f?from=newsfeed. Retrieved on 2025-04-21. 
  32. ↑ "Вэнс и папа римский Франциск провели частную встречу". 2025-04-20. https://www.interfax.ru/world/1021769. Retrieved on 2025-04-21. 

Сигэлэр

[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Төрдө — «https://sah.ruwiki.ru/w/index.php?title=Франциск_(Рим_паапата)&oldid=694336»