Сталин Иосиф Виссарионович

УРУБИИКИ диэн сиртэн ылыллыбыт
Сталин Иосиф Виссарионович
груз. იოსებ ბესარიონის ძე ჯუღაშვილი
JStalin Secretary general CCCP 1942 flipped.jpg
6 ыам ыйын 15 кулун тутар 1946
Предшественник Молотов Вячеслав Михайлович
15 кулун тутар 5 кулун тутар 1953
Преемник Георгий Максимилианович Маленков[d]
17 тохсунньу 1938 — неизвестно
19 от ыйын 25 олунньу 1946
Предшественник Семён Константинович Тимошенко[d]
Преемник Николай Александрович Булганин[d]
12 тохсунньу 11 кулун тутар 1946
12 кулун тутар 11 бэс ыйын 1950
12 бэс ыйын 1950 — 5 кулун тутар 1953
3 муус устар 16 алтынньы 1952
Предшественник Молотов Вячеслав Михайлович
Преемник Хрущёв Никита Сергеевич
3 муус устар 5 кулун тутар 1953
10 (23) алтынньы 5 сэтинньи) 1917
29 сэтинньи (12 ахсынньы) 25 кулун тутар 1919
25 кулун тутар 5 кулун тутар 1953
15 от ыйын 19 бэс ыйын 1947
20 бэс ыйын 12 муус устар 1951
13 муус устар 1951 — 5 кулун тутар 1953
Төрөөбүтэ 18 ахсынньы 1878({{padleft:1878|4|0}}-{{padleft:12|2|0}}-{{padleft:18|2|0}})[1][2][…]
Өлбүтэ 5 кулун тутар 1953({{padleft:1953|4|0}}-{{padleft:3|2|0}}-{{padleft:5|2|0}})[3][5][…] (74 сааһыгар)
Көмүллүбүт сирэ
Ууһа род Сталина[d][7]
Төрөөбүтүгэр аата груз. იოსებ ბესარიონის ძე ჯუღაშვილი
Аҕата Виссарион Иванович Джугашвили[d]
Ийэтэ Екатерина Георгиевна Джугашвили[d]
Кэргэн Екатерина Семёновна Сванидзе[d] и Надежда Сергеевна Аллилуева[d]
Оҕолоро Яков Иосифович Джугашвили[d], Константин Степанович Кузаков[d], безымянный ребёнок Иосифа Сталина[d], Александр Яковлевич Давыдов[d], Василий Иосифович Сталин[d], Артём Фёдорович Сергеев[d] и Светлана Иосифовна Аллилуева[d]
Партия
  • 5 кулун тутар 1 тохсунньу 1912)
Үөрэҕэ
Деятельность революционер[d], бэлиитик[d] и публицист[d]
Итэҕэлгэ  сыһыана атеизм
Автограф Изображение автографа
Наҕыраадалар
Род войск Кыһыл Аармыйа
Звание Сэбиэскэй Сойуус Маршала[d] и Сэбиэскэй Сойуус Генералиссимуса[d]
Командовал Революционный военный совет[d], Северо-Кавказский военный округ[d], Южный фронт[d], Государственный комитет обороны[d], Кыһыл Аармыйа и Ставка Верховного Главнокомандования[d]
Кыргыһыылар
Үлэлиир миэстэтэ
Логотип РУВИКИ.Медиа Биики Хааһахха миэдьийэ билэлэр

Иосиф Виссарионович Сталин (дьиҥнээх араспаанньата — Джугашви́ли, ЦК ВКП(б) Генераальнай сэкиритээрэ, ССРС Бырабыыталыстыбатын бэрэстээтэлэ, ССРС Генералиссимуһа.

1912 сыллаахха В. И. Ленин туруорсуутунан РСДРП КК киллэриллибитэ. Иосиф Джугашвили букатыннаахтык "Сталин"диэн псевдонимы ылар. Октябрьскай революцияны кытта сэргэ, иккис Бүтүн Россиятааҕы съезд ВЦИК уонна СНК чилиэнинэн талыллыбыта. 1920 сыллаахха Варшавскай кыргыһыы кэмигэр Арҕаа фронт күүһүрүүтүн туһунан Каменев главкомун бирикээһин кэмигэр толорботоҕо[А]. 1922 сыллаахха РКП(б) пленумугар Обкп(б) Оргбюротун уонна Политбюротун чилиэнинэн талыллыбыта, ону тэҥэ РКП(б) КК генеральнай секретарынан (б) (Ленин на должность Председателя СНК СНК СССР). Государствоҕа салайар оруолу ылан Ленин Сталин өлбүтүн кэннэ, партия иһинээҕи тустууттан бүтэһиктээхтик кыайыылааҕынан 1928 сыллаахха тахсыбыта. 1928 с. ньиэп кэнниттэн, Сталин индустриализациялааһын, коллективизациялааһын уонна былааннаах экономиканы олохтооһун курсун ыытар, культурнай революция политикатын олохтуур. Сталин аатынан эмиэ 1932-33 уонна 1946-47 сс. суту- курааны, норуоттары депортациялааһын, итэҕэл сойуолааһын, маассабай политическай репрессиялары арыйыы. 1937—1938 сс. Сталин "улахан террорга"сүрүн оруолу оонньообута. Кини иоахим фон Риббентропаны кытта кэпсэтиигэ Германияны кытта дуогабар түһэрсэн, Финляндия Советскай- Финляндия сэриитин иннинэ Финляндия бэрэстэбиитэллэрин кытта кэпсэтиигэ 1939 сыллаахха кыттыбыта. Сталин Аҕа дойду улуу сэриитин кэмигэр Кыһыл армия быһаччы салалтатынан улэлээбитэ.

Иосиф Сталин кулун тутар 5 күнүгэр 1953 с. мэйии хаан кутуллуутуттан өлбүтэ.

Биографията

Гори куоракка төрөөбүт, аҕата — Виссарион Джугашвили, ийэтэ — Екатерина Джугашвили (Геладзе)[8].

Инсультан өлбүтэ[9].

Репрессивнай политика

Судаарыстыба террорын уһун үгэһинэн буолара. Октябрьскай революция буолбутун кэннэ дойду сэриитигэр үс сылтан ордук киһи олоҕун улаханнык сыаналаабыт, общество маассабай өлүүгэ уонна өлүүгэ үөрэммит. Балаҕан ыйын 5 күнүгэр 1918 сыллаахха «кыһыл террор» официальнайдык биллэриллибитэ. Гражданскай сэрии кэмигэр араас ыксаллаах, ведомственнай органнар бириигэбэринэн 140 тыһ. тиийэ киһи ытыллыбыт.

Государственнай репрессиялар кээмэйдэрин намтаппыттара эрээри, 1920- с сылларга улаханнык алдьатыылаах күүһүнэн умса түһэн, 1937—1938 сс. Киров өлөрбүтүн кэннэ 1934 с. «замирение» курс сыыйа- баайа репрессияҕа анаан саҥа курсу уларыппыта. Уорбаланыы марксистскай классовай подходугар сөп түбэһиннэрэн, коллектив эппиэтинэһин принцибинэн нэһилиэнньэ бүтүн бөлөҕө илии баттаабыттара: урукку «кулаак», урукку да араас партийнай оппозиция кыттыылаахтара, «икки хос линиянан» уорбаланан («Польша линиятынан») уонна байыаннайдар да. Үрдүкү байыаннайдар өссө Троцкай таһыгар туруоруллубуттара, 1923 сыллаахха партия иһинээҕи дискуссиятын кэмигэр Троцкай куораты киэҥник өйөөбүттэрэ. Рогин ону сэргэ РКК бэйэтин састаабынан ордук бааһынайдыы сылдьыбыта, кини эйгэтигэр коллективизация түмүгүн объективнайдык билэрэ. Кэлин, биллибит уорбалааһынынан НКВД бэйэтэ да баара, Наумов кини састаабыгар кытаанах структурнай перекстар, чуолаан 38 %- гар диэри саастаахтар, үлэһит уонна бааһынайдар социальнай састааптарынан 25 % эрэ баара[10].

Историк В. Н. Земсов чахчыларынан, 1937—1938 сылларга араас буруйу оҥоруу иһин 1 344 923 киһи, ол иһигэр ВДН- 681 692 киһи буруйдаммыта. Ыраастааһыны ыытыыга установканы 1937 С. олунньутааҕы-мартовскайдааҕы пленуму туттарбыта; «партийнай үлэ итэҕэстэрин уонна атын икки сууттары суох оҥорор дьаһаллар тустарынан» Сталин троцкистар оробуочай кылаас иһигэр хамсааһын буолбакка, ону ааһан бандьыыт курдук омук дойдуларын чинчийэр уорганнарын интэриэстэригэр сэриилэспитэ. «Аныгы троцкизмы утары охсуһууга билигин урукку ньымалар буолбакка, дискуссия ньымалара, ону көннөрүү уонна разром ньымалара наадалар», — диэн бэлиэтээн туран, Сэбиэскэй Сойуус үрдүкү капиталистическай тулалыыр эйгэҕэ олорорун уонна сайдарын өйдүү сатыырга ыҥырда.

«Улахан террор» диэн ааттанар, эбэтэр «ежовщина» 1937—1938 сс. ол курдук, олунньу-кулун тутар ыйдааҕы пленумҥа тахсыбыт 73 киһиттэн 56 киһи ытыллыбыт. Аны ВКП(б) XVII съезтэрин делегаттарын баһыйар үгүс делегата өлбүтэ уонна КК састаабын 78 %- гар диэри. Государственнай террор сүрүн охсуулаах күүһүнэн НКВД уорганнара таҕыстылар да, бэйэлэрэ эмиэ кытаанах эттик сиэртибэлэммиттэрэ; репрессия сүрүн тэрийээччитэ Самалыков бэйэтэ сиэртибэ буолбута.

Сигэлэр

Быһаарыылар

  1. Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
  2. Grup Enciclopèdia, 1968.
  3. 3,0 3,1 Сталин Иосиф Виссарионович // Большая советская энциклопедия (рус.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  4. http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/10412097.stm
  5. Joseph Stalin // Encyclopædia Britannica (англ.)
  6. http://www.ducksters.com/biography/joseph_stalin.php
  7. Stalin <Familie> // 20th Century Press Archives — 1908.
  8. Даниель Ранкур-Лаферриер. Психика Сталина. — М.: Прогресс-Академия, 1996. — С. 12.
  9. ПОСЛЕДНИЕ ГОДЫ ЖИЗНИ И. В. СТАЛИНА (1950—1953). Дата обращения: 1 Ыам ыйын 2013. Архивировано из оригинала 9 Ыам ыйын 2013 года.
  10. Сталин террорӗ 1937ҫ. Мӗн тата мӗн тума?