Ырыа

Ортоку Сергей Зверев оһуохайдыыр.

Ырыа — поэтическай тиэкиһи мелодияны кытта холбуур, тарҕаммыт вокальнай муусука көрүҥэ.

Сороҕор тыла да суох буоллаҕына дьон «ырыа» диэн этээччи. Тыла суох буоллаҕына «инструментальнай ырыа» буолар.

Ырыа киһи аймах устуоруйатыгар уонна култууратыгар

Ырыа норуот көрүҥэ саамай былыргы, поэтическай айар үлэ туспа формальнай өрүттэрэ — эпическэй, лирическэй уонна драма — өссө да үөскэ иликтэр, тус-туспа категорияларга араарылла иликтэр, атын өттүнэн — музыка билигин да оркестрированиены уонна поэзияны кытта ыкса ситимнээх.

Ырыа поэтиката уонна тыла

Нэһилиэнньэ араас социальнай уонна култуурунай араҥатын ырыаларын уус-уран суолтата араас, кинилэр уус-уран амтаннара эмиэ, киһи аймах устуоруйа сайдыытын араас түһүмэҕэр эстетикатынан быһаарыллар. Үксүгэр лирическэй ырыа поэтикатын үөрэтэр матырыйаал быһыытынан бааһынайдар тылынан ырыалара талыллар.

Олоххо-дьаһахха сыһыаннаах ырыалар

Хас биирдии социальнай бөлөх интэриэһин уонна баҕа санаатын толору көрдөрөр туспа сөбүлүүр ырыалаах. Күннээҕи ырыалар араас түгэннэргэ ылланаллар: үлэҕэ, муҥха уонна илимнэри баайыы кэмигэр, хатыыга, бырааһынньыктарга, төгүрүк үҥкүүгэ, оонньууга уонна үҥкүүгэ, сыбаайбаларга уонна көмүүгэ, үөрүүлээх тэрээһиннэргэ, доҕоттору кытта уонна соҕотох эбэтэр дьиэҕэ уонна уулуссаҕа. Ырыаһыттар араастара салгыы салҕанар: улахан дьон туспа ырыалаах, оҕолор бэйэлэрэ. Түмүккэ, эр дьоҥҥо уонна дьахталларга аналлаах ырыалар бааллар.

Ырыа дорҕоон өттө

Ырыа ойуулуур ньымаларын систиэмэтигэр дорҕоон, тэтим уонна мелодия киирэллэр.

Литэрэтиирэ

• Мухоплева Светлана Дмитриевна Якутские народные обрядовые песни: (Система жанров). — Новосибирск: Наука. Сиб. изд. фирма, 1993. — 110 с.
• Шишмарёв В. Ф. Песня, как явление литературное // Брокгауз уонна Ефрон энциклопедическай тылдьыта: 86 туомнаах (82 т. уо. 4 эб.). — СПб., 1890—1907.
• А. Новикова, С. Бугославский. Песня // Большая советская энциклопедия: В 65 томах / гл. ред. О. Ю. Шмидт. — 1-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1940. — Т. 45 (Перемышль — Пол). — С. 230—239. — 880 с. — 45 500 экз.
• Литературная энциклопедия: в 11 т. / отв. ред. В. М. Фриче, гл. ред. А. В. Луначарский. — М.: Советская энциклопедия, 1934. — Т. 8 (Немецкий язык — Плутарх). — 736 с.
• Песня / В. А. Васина-Гроссман, И. К. Галкина. // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.