Функция. Функция чэрчитэ, суолталарын түмсээнэ
УРУБИИКИ: Холбуурга сирэйгэ туһааннаах суругу эбэн кулу. Итини таһынан, бука диэн, көннөрүү историятын тургут. |
Функция[1]— математика[2] биир сүрүн өйдөбүлэ. Функция[1] диэн уларыйааччы уларыйааччыттан тутулуга (манна хас биирдии суолтатыгар биир эрэ суолтата туhааннаhар) аттанарын санатабыт.
— тутулугар суох уларыйааччы (переменная — мат. термин) эбэтэр аргумент, оттон — тутулуктаах уларыйааччы дэнэр. уларчыйааччыны уларыйааччыттан функция[1] диэххэ сөп. Тутулуктаах уларыйааччы суолталарын функция суолталара диэн ааттыыллар.
уларыйааччы уларыйааччыттан тутулуга функция[1] буоллаҕына, ону кылгастык диэн суруйаллар (ааҕыллар: -тэҥ -тэн f-кэ). символынан аргумент суолтата -кэ тэҥэр функция[1] туhааннаах суолтатын бэлиэтииллэр.
Холобур
Функция формуланан бириллэр буоллун. Оччоҕо диэн суруйуохха сөп. суолталара тэҥэр функция[1] туhааннаах суолталарын, а.э., буолуоҕуҥ:
; ; .
диэн суруйууга оннугар атын да буквалары: уо.д.а. туттуохха сөп диэн бэлиэтиэҕиҥ.
Тутулуга суох уларыйааччы бары суолталара функцияТутулуктаах уларыйааччы ылар бары суолталара функция суолталарын түмсээнин үөскэтэллэр.
Функция[1] формуланан бэриллибит уонна чэрчитэ ыйыллыбатах буоллаҕына, функция чэрчитэ аргумент ол формула оруннаах буолар бары суолталарыттан турар диэн ааҕаллар. Холобур, функция[1] чэрчитэ — бары чыыhылалар түмсээннэрэ; функция чэрчитэ — -тэн атын бары чыыhылалар түмсээннэрэ.
Дьиҥнээх процеhы көрдөрөр функция чэрчитэ процесс барар чопчу усулуобуйатыттан тутулуктаах. Холобур, тимир сүрүнү ититиигэ сүрүн уhунун t температураттан тутулуга формуланан бэриллэр, манна — cүрүн бастааҥҥы уhуна, — линейнэй уhааhын коэффициена. Бу формула t бары суолтатыгар оруннаах. Ол эрэн функция[1] чэрчитинэн линейнэй уhааhын сокуона туолар аҕыйах уонунан эрэ ааҕыллар кыраадыстаах арыт буолар.
Функция [1] графига диэн координаталаах хаптал аргумент суолталарыгар тэҥ абсциссалардаах уонна функция[1] туhааннаах суолталарыгар тэҥ ординаталардаах точкаларын түмсээнэ ааттанарын санатабыт.
Линейнэй функцияны, а.э., формуланан бэриллэр функцияны[1], манна — хайа эрэ чыыhылалар; көнө пропорцияланыыны — линейнэй функция формуланан бэриллэр быстах түбэлтэтин, манна ; түҥнэри
пропорцияланыыны— функцияны[1], манна .
функция[1] чэрчитэ — бары чыыhылалар түмсээннэрэ, оттон графига — көнө сурааhын. буоллаҕына, соҕотох чыыhыла.
Түҥнэри пропорцияланыы холобура: күүрүүтэ уларыйбат ток күүhүн аhарааччы утарсыытыттан тутулуга , биир тэҥник хамсыыр эттик ырааҕы барарыгар бириэмэ түргэнтэн тутулуга .
Оссө биир функцияны[1], чуолаан эттэххэ, формуланан бэриллэр функцияны[1], көрүөскөҕүҥ.
этиллин ханнык баҕарар -кэ оруннаах, онон бу фнкция чэрчитэ — бары чыыhылалар түмсээннэрэ. буоллаҕына, буоллаҕына, . Онон функцияны маннык суруйуохха сөп:
Бу функция[1] графига арыкка функция графигыныын сөп түбэсиhэр, оттон арыкка функция графигыныын. График сардаҥаттан турар: олор координаталар саҕаланыыларыттан тахсаллар уонна координаталаах муннуктар биссектрисалара буолаллар.
Быһаарыылар
Туһаныллыбыт сирдэр
- "Алгебра 9 кылаас" — Автордар: Ю.Н.Макарычев, Н.Г.Миндюк, К.И.Нешков, С.Б.Суворова. Нууччалыыттан сахалыы тылбаастаата И.Г.Егоров. — Дь., "Бичик", 1995.
Ыстатыйаны суруйда Маймага Айтаал БА-ФИИТ-18